Jak zacząć inwestować - portfel inwestycyjny w praktyce - inwestowanie pasywne z użyciem ETF
Prostota, łatwość w monitorowaniu oraz dostępne powszechnie gotowe portfele i strategie inwestycyjne sprawiają, że inwestowanie pasywne to ulubiony wybór osób zastanawiających się jak zacząć inwestować.
Inwestowanie pasywne jest najpowszechniejszą formą inwestowania na świecie. Polega to ni mniej ni więcej na inwestowaniu w szeroki rynek, np. indeks akcji polskich, amerykańskich, obligacje skarbowe, itp. Jest to przeciwieństwo inwestowania aktywnego, gdzie staramy się znaleźć pojedyncze atrakcyjne walory/akcje, które pozwolą zarobić więcej niż reszta.
Niniejszy post krok po kroku pokazuje jak zacząć inwestować w taki sposób oraz na co przede wszystkim należy uważać.
Na końcu wpisu załączyłem kalkulator inwestycyjny w którym dowolnie zbudujesz swój portfel inwestycyjny i zobaczysz jaki zwrot, ryzyko oraz stratę mógł przynieść przez ostatnie 10 lat, a także jak kształtowała się jego wielkość oraz wielkość poszczególnych komponentów na przestrzeni czasu.
Czym jest ETF, fundusz, indeks giełdowy, REIT?
Zaczynając jednak zupełnie od początku musimy wprowadzić pewne teoretyczne podstawy – czym jest ETF, fundusz oraz indeks giełdowy?
- ETF (Exchange Traded Fund) – fundusze notowane na giełdzie w czasie rzeczywistym, mające na celu dokładne odzwierciedlanie ruchów cen wybranych aktywów/rynków/sektorów/itp. Alternatywą są tzw. index funds, czyli fundusze pasywne mające taki sam cel. Główną różnicą między oboma jest większa elastyczność obrotu ETF-ami – fundusze wyceniane są raz dziennie, na koniec sesji giełdowej natomiast handel ETF odbywa się w czasie rzeczywistym, tak jak chociażby akcjami. Obie formy inwestowania cechują się niskimi opłatami oraz coraz większą popularnością wynikającą w dużej mierze z rosnących wątpliwości inwestorów co do możliwości “pobijania rynków” przez fundusze aktywne. Wspomnę jedynie, że różne DM (Domy Maklerskie) oferują różny wachlarz ETF-ów, dlatego warto wybrać miejsce, gdzie jest on najbogatszy, najtańszy oraz przede wszystkim – umożliwiający nam stworzenie idealnego portfela inwestycyjnego.
- Fundusze inwestycyjne – środki zbiorowego inwestowania pod nadzorem wyspecjalizowanych osób (portfolio manager’ów). Dzielą się na: otwarte oraz zamknięte; aktywne oraz pasywne. Pasywne fundusze są alternatywą dla ETF-ów. Fundusze aktywne natomiast nie posiadają już jako takiego odzwierciedlenia (jest kilka wyjątków w postaci aktywnie zarządzanych ETFów np. ETF ARK Investments)- są to fundusze, w których zarządzający podejmują aktywne decyzje inwestycyjne w celu jak najefektowniejszego wykorzystania naszych środków.
- Indeks – wskaźnik służący do mierzenia poziomu cen oraz stóp zwrotu danego rynku/sektora/aktywów. Przykład: WIG20TR Index – śledzi ruchy cen i zwroty dla 20 największych spółek na GPW wliczając w to wypłacane dywidendy. Tym samym chcąc stworzyć portfel zachowujący się jak WIG20, wystarczy kupić ETF na ów indeks. W innym wypadku musielibyśmy kupić wszystkie akcje z WIG20 w odpowiednich proporcjach, co oczywiście jest byłoby zupełnie niepraktyczne.
- REIT (Real Estate Investment Trust) – specjalny fundusz inwestycyjny pozwalający na pośrednie inwestowanie w nieruchomości. Może przybrać formę spółki notowanej na giełdzie, która w rzeczywistości zajmuje się nieruchomościami, a dochody z ich najmu wypłaca akcjonariuszom w postaci regularnych dywidend.
Dlaczego skupiam się na ETF? Tak jak wspomniałem wyżej, alternatywą byłyby fundusze pasywne. Jednak dla inwestora indywidualnego średni koszt inwestycji w ETF jest niższy niż w fundusz pasywny. Dodatkowo, ETFy handlowane są przez cały dzień co pozwala nam sprzedać je w dowolnym momencie oraz są łatwo dostępne w każdym DM.
Popularność ETF-ów oraz funduszy indeksowych widać na powyższym wykresie – ilość środków pieniężnych zainwestowanych w ETF oraz index funds wzrosła o 1200% w ciągu 15 lat do roku 2017. Popularność ta jest w dużej mierze napędzana przez liczne badania wskazujące na to, że w rzeczywistości fundusze aktywne nie są w stanie konsekwentnie “pobijać” funduszy pasywnych.
Jakie klasy aktywów zostały wzięte pod uwagę?
Pod uwagę wziąłem ETF-y z przewagą rynku amerykańskiego. Bierze się to głównie z trzech przyczyn:
- Instrumenty oparte na rynku amerykańskim są dużo łatwiej dostępne niż te odnoszące się do jakiegokolwiek innego rynku
- Jest to największy rynek pod względem aktywów
- Bardzo często podlegamy tzw. home bias, tj. tendencji do nadmiernego inwestowania w aktywa krajowe kosztem zagranicznych. Patrząc jednak na stopy zwrotu, czy ryzyko na rynku amerykańskim a polskim wydaje się być to nieracjonalne – w badanym 10-letnim okresie do końca 2020r. WIG zanotował skumulowaną stopę zwrotu w wys. ok. 20% w porównaniu do 240% indeksu S&P500 (indeks akcji amerykańskie).
Poniżej zamieszczam listę klas aktywów wraz z dokładnymi nazwami ETF-ów poddanych analizie:
Jak zacząć inwestować - krok pierwszy, czyli ocena własnej sytuacji pod kątem ryzyka, czasu oraz wymaganego zwrotu
Pierwszym krokiem przed stworzeniem jakiegokolwiek portfela inwestycyjnego jest analiza własnej sytuacji, czyli ustalenie celów inwestycyjnych, tolerancji i możliwości podjęcia ryzyka oraz wzięcie pod uwagę wszelkich innych istotnych aspektów mogących rzutować na naszą strategię (jak np. konieczność wypłaty środków w krótkim terminie). Szerzej o tym pisałem w tym poście. W skrócie jednak: musimy wiedzieć na jaką stratę możemy sobie pozwolić, jaki horyzont czasowy nas interesuje oraz jaka jest minimalna satysfakcjonująca nas stopa zwrotu.
1.Horyzont czasowy
Im krótszy czas przez który zamierzamy inwestować, tym bezpieczniejsze aktywa powinniśmy wybierać . Oczywiście nie da się jednoznacznie określić różnicy w portfelu dla okresu 5- i 4-letniego. Stąd najlepiej porównywać różne okresy tym samym określając swój profil ryzyka w porównaniu do innych horyzontów (patrz tabela 2 poniżej).
2. Maksymalna wysokość tolerowanej straty
Po określeniu horyzontu, określamy maksymalną stratę na jaką możemy sobie pozwolić. Dla jednych 10% będzie wysoką wartością, podczas gdy dla drugich już nie. Stąd można posiłkować się na początku subiektywnym podejściem i relatywną klasyfikacją typu niska-średnia-wysoka.
Przykład: jak stwierdzić, że nasza tolerancja straty jest niska?
Mimalna strata to wirtualnie 0% przy obligacjach skarbowych. Z tabeli 4 w rozdziale poniżej widzimy, że maksymalna miesięczna strata dla aktywów branych pod uwagę to -29,4% w przypadku surowców. Przedział pomiędzy 0% a 29,4% możemy podzielić na 4 równe części gdzie:
Akceptowalna strata 0-10% – niska tolerancja
Akceptowalna strata 10-20% – średnia tolerancja
Akceptowalna strata 20-30% – wysoka tolerancja
Akceptowalna strata wyższa niż 30% – bardzo wysoka tolerancja
Łącząc horyzont z tolerancją tworzymy klasyfikację którą używamy do określenia własnego profilu ryzyka, dzięki któremu dopasujemy potencjalne inwestycje:
Przykład:
Cel inwestycyjny: nieokreślony
Horyzont czasowy: długi
Tolerancja straty: średnia
Klasyfikacja ryzyka: średnia (3)
Krok drugi - jakie inwestycje są dla mnie zatem dobrym wyborem? Jak inwestować "bezpiecznie"?
Bezpieczniejsze aktywa to pojęcie względne, tj. nie ma inwestycji, która na pewno nie wygeneruje straty – nawet trzymając pieniądze w gotówce tracimy przez rosnące ceny produktów, czyli inflację. Obligacje skarbowe również udowodniły, że są jedynie wirtualnie wolne od ryzyka (bankructwa Rosji, Argentyny, czy Grecji) . Jednak porównując jedne aktywa do drugich, można sformułować następujące wnioski:
- Instrumenty dłużne (np. obligacje) są bezpieczniejsze niż instrumenty własnościowe (np. akcje) – w przypadku upadłości wierzyciele mają pierwszeństwo nad udziałowcami. Stąd również średni oczekiwany zysk z obligacji będzie niższy niż z akcji
- Akcje firm dużych (o dużej kapitalizacji, np. KGHM) są bezpieczniejsze niż akcje spółek małych (np. MILTON) – co do zasady duże podmioty posiadają lepszą pozycję gotówkową oraz łatwiejszy dostęp do kredytów
- Akcje firm niecyklicznych (np. producent papieru toaletowego) są bezpieczniejsze niż akcje firm cyklicznych (np. linie lotnicze) – w przypadku kryzysu firmy niecykliczne notują mniejszy spadek przychodów niż firm cyklicznych
- Obligacje skarbowe (emitowane przez rządy państw) są bezpieczniejsze niż obligacje korporacyjne (emitowane przez podmioty prywatne/firmy) – przypadki bankructw państw są bardzo rzadkie choć wciąż możliwe (stąd obligacje skarbowe to jedynie wirtualnie bezpieczna inwestycja) natomiast w świecie przedsiębiorstw nie jest to w żaden sposób wyjątkowe
- Obligacje dużych firm są bezpieczniejsze od obligacji małych firm
- Instrumenty finansowe (akcje, obligacje, itp.) emitowane przez podmioty z krajów rozwiniętych (np. Szwajcaria, USA) są bezpieczniejsze niż te z krajów rozwijających się (np. Ukraina, Nigeria)
Posługując się powyższymi wnioskami możemy uogólnić pojęcie o różnych inwestycjach w kontekście ich ryzyka:.
A następnie używając tabeli 2, tabeli 3 powyżej i wcześniej określonej klasy ryzyka zrozumieć jakie klasy aktywów są dla nas odpowiednie.
Przykład (cd.):
Cel inwestycyjny: nieokreślony
Horyzont czasowy: długi
Tolerancja straty: średnia
Klasyfikacja ryzyka: średnia (3)
Odpowiednie instrumenty: Obligacje skarbowe, Obligacje korporacyjne BBB i wyżej, ETF akcji defensive (akcje sektora utilities USA), szerokiego rynku akcji krajów rozwiniętych (akcje USA) i rozwijających się (rynków wschodzących, akcje polskie), Obligacje spekulacyjne, REIT (nieruchomości).
W nawiasach zostały zamieszczone nazwy potoczne użyte w kolejnej tabeli.
Kolejnym krok to bardziej szczegółowa analiza poszczególnych instrumentów z wymienionej grupy.
Krok trzeci - przegląd poszczególnych instrumentów pod kątem stopy zwrotu oraz ryzyka
Po ocenie akceptowalnego ryzyka należy porównać historyczne wyniki aktywów wpasowujących się w nasze inwestycyjne spektrum. Przykładowo, jeżeli wstępnie określiliśmy nasze akceptowalne ryzyko na 3, sprawdzamy czy historyczne wyniki interesujących nas klas aktywów są satysfakcjonujące, czyli czy maksymalna miesięczna strata, dzienne wahania oraz średnia roczna stopa zwrotu są akceptowalne.
Przede wszystkim powinno nas wciąż interesować ryzyko. Ryzyko może być definiowane na co najmniej kilka sposobów, z których wybrałem dwa, które powinny być relatywnie łatwe w interpretacji i dostępności w różnych portalach/aplikacjach:
- Odchylenie standardowe – obrazuje zmienność stóp zwrotu. Im wyższa wartość tym większych zmian cen należy się spodziewać.
- Maksymalna miesięczna strata – wyrażona w procentach i łatwa do interpretacji
Pełne nazwy indeksów oraz ETF-ów zawarte są w tabeli 1 powyżej. Poniżej natomiast zamiszczone jest podsumowanie powyższych statystyk dla wybranych aktywów:
Po rzuceniu okiem na powyższe, bardzo łatwo już ocenić, które z instrumentów mogą stać się częścią naszego portfela. Szukając bezpieczeństwa powinniśmy trzymać się z dala od akcji rynków wschodzących oraz surowców . Natomiast szukając maksymalizacji zysków historycznie najlepiej wypadły akcje USA, spekulacyjne obligacje z rynku europejskiego oraz nieruchomości.
Kontynuując nasz przykład i dodając do niego cel inwestycyjny (minimalną oczekiwaną stopę zwrotu):
Cel inwestycyjny: minimum 4% rocznie
Horyzont czasowy: długi
Tolerancja straty: średnia
Klasyfikacja ryzyka: średnia (3)
Odpowiednie instrumenty: Obligacje skarbowe, Obligacje korporacyjne BBB i wyżej (Obligacje korporacyjne USA), ETF akcji defensive (akcje sektora utilities USA), szerokiego rynku akcji krajów rozwiniętych (akcje USA) i rozwijających się (rynków wschodzących, akcje polskie), Obligacje spekulacyjne (EURO), REIT (nieruchomości).
W nawiasach zostały zamieszczone nazwy potoczne użyte w tabeli powyżej.
Jak widać z zestawienie wykreślone zostały obligacje skarbowe (obecnie obligacje skarbowe nie są w stanie przynieść stopy zwrotu na poziomie 4%), akcje rynków wschodzących oraz akcje polskie, które przynosiły średnio stopę zwrotu poniżej wymaganych 4%.
Dodać tu należy, że pod nieruchomościami kryje się szeroki indeks amerykańskich REIT-ów, a pod surowcami szeroki indeks surowców. Co to oznacza w praktyce? We wpisie W co inwestować? Przegląd wybranych aktywów ubiegłej dekady sprawdzałem zmiany cen nieruchomości w Polsce na podstawie danych GUS-u na podstawie cen za m2 w największych miastach w kraju. Wynik był zgoła inny niż w przypadku tu porównywanych REIT-ów – nieruchomości mierzone cenami za m2 w Polsce okazały się dużo bezpieczniejszą inwestycją niż chociażby obligacje korporacyjne USA. Co do surowców jednak wnioski były podobne, np. ceny ropy okazały się najbardziej zmiennymi.
Poniżej załączam również wizualną prezentację powyższych aktywów na przestrzeni ostatnich 10 lat:
Zmiana i personalizacja portfela inwestycyjnego
Taki bazowy portfel możemy łatwo personalizować w zależności, czy czujemy, że możemy pokusić się o większe ryzyko i tym samym nieco większy potencjalnie zysk, czy może obecna sytuacja makroekonomiczna skłania nas do poszukiwania większego bezpieczeństwa.
Jeżeli przykładowo chcielibyśmy zwiększyć bezpieczeństwo portfela bez ponownej analizy należałoby rozważyć obligacje skarbowe.
Z drugiej strony, chcąc bardziej zwiększyć ryzyko i potencjalny zysk, warto byłoby poszukać inwestycji w akcje na rynkach nieco bardziej egzotycznych, funduszy inwestujących agresywnie z użyciem derywatów, poszukiwać inwestycji w poszczególne spółki w tym te o mniejszej kapitalizacji, itp.
Gotowe strategie i portfele inwestycyjne, czyli proste inwestowanie dla początkujących
Nie każdy oczywiście musi krok po kroku dokonywać powyższej analizy. Powszechnie znanych jest wiele gotowych strategii inwestycyjnych dla różnych profili ryzyka Poniżej prezentuje kilkoro z nich na podstawie kalkulatora, który znajdziesz poniżej.
Bardzo ważną a nie wspomnianą wcześniej kwestią jest fakt, że portfel najlepiej jest analizować całościowo, a nie wyłącznie na podstawie poszczególnych komponentów.
Strategia inwestycyjna 1 - portfel inwestycyjny agresywny
W tej strategii portfel ułożony jest w taki sposób, aby maksymalizować zysk przy chęci inwestycji w co najmniej 4 różne klasy aktywów. Maksymalna alokacja dla jednej klasy to 50%. Patrząc na Tabelę 2. wybieram aktywa o najwyższych średnich rocznych stopach zwrotu dochodząc do następującego portfela:
- Akcje dywidendowe USA – 50% portfela
- Nieruchomości – 30%
- Obligacje korporacyjne USA – 10%
- Obligacje spekulacyjne EURO – 10%
Zauważ, że pomijam akcje USA oraz akcje sektora Utilities, gdyż akcje wchodzące w skład jednych i drugich będą również częściowo wchodziły w skład akcji dywidendowych USA. Nie jest to jednak żadna reguła i alokacja w różne segmenty rynku akcji, nawet te nakładające się, jest jak najbardziej dopuszczalna.
Jako że jest to portfel agresywny, chcę ulokować nie więcej niż 20% środków w obligacje reprezentujące bezpieczniejszą stronę spektrum.
Poniżej prezentuję wyniki wygenerowane przez kalkulator:
Jak widać, tak dobrana strategia na przestrzeni 10 lat od początku 2011 r. do końca roku 2020 pozwoliłaby na skumulowaną stopę zwrotu w wysokości 284,1%, co innymi słowy oznacza, że portfel o początkowej wartości 10 000 zł wzrósłby do wartości 28 415 zł na koniec grudnia 2020r.
Chciałbym jednak przede wszystkim zwrócić uwagę na maksymalną miesięczną stratę – musimy mieć świadomość, że taka strata bardzo często skłoni nas do sprzedaży naszych inwestycji i jak się często okazuje – będzie to najgorszy moment na sprzedaż. Nasza największa miesięczna strata odnotowana została przy okazji pierwszej fali kryzysu związanego z koronawirusem. Wystarczy spojrzeć na wykres, aby zdać sobie sprawę, że ów dołek z początku 2020 roku był najgorszym momentem na sprzedaż aktywów – strata w portfelu została odrobiona jeszcze w tym samym roku.
Jest to tak ważne, gdyż aby przetrwać z naszym portfelem przez taki okres, musi być ułożony w taki sposób, aby taka strata była czymś, co jesteśmy w stanie zaakceptować w najgorszym scenariuszu.
I tak na przykład ktoś posiadający podobny portfel natomiast tolerujący stratę jedynie w wysokości do 15% mógł z powodzeniem czerpać zyski przez prawie 9 lat. Sprzedaż w najniższym punkcie wartości portfela (koniec marca 2020) “cofnęłaby” wartość portfela do wartości z końca września 2017, czyli innymi słowy wymazałaby 2,5 roku wzrostów.
Strategia inwestycyjna 2 - portfel inwestycyjny zbalansowany I - 60:40
Celem tej alokacji jest prostota i balans pomiędzy ryzykiem a stopą zwrotu. Jest to również modelowa alokacja – portfel 60/40 jest chyba najpopularniejszym i najbardziej znanym portfelem inwestycyjnym na świecie w którym 60% środków inwestowane jest w akcje a pozostałe 40% w obligacje. W naszym wypadku opiera się ona na:
- Akcjach USA
- Obligacjach korporacyjnych USA
Obligacje korporacyjne śmiało można tu zastąpić obligacjami skarbowymi w celu zmniejszenia ryzyka. Co ciekawe – zamiana akcji USA na akcje dywidendowe również zmniejszyłaby zmienność portfela jednocześnie zwiększając oczekiwaną stopę zwrotu.
Powyższy portfel cechuje się nieco niższą stopą zwrotu oraz niższym ryzykiem.
Strategia inwestycyjna 3 - portfel inwestycyjny zbalansowany II oparty na korelacjach
W tym wariancie portfela posługuje się przede wszystkim korelacjami pomiędzy aktywami. O korelacjach i dywersyfikacji portfela więcej przeczytasz tutaj:
Dywersyfikacja portfela – podstawa budowy i zarządzania ryzykiem portfela
Analizę rozpoczynam od przejrzenia korelacji:
Z tabeli wybieram pary o najniższej korelacji – to powinno skutkować niskim ryzykiem całości portfela. Z racji tego, że zależy mi na stopie zwrotu, analizę zaczynam od akcji dywidendowych USA, które średniorocznie zyskiwały 13,8%. Na tej podstawie, wybieram następujące aktywa, każdy z taką samą (25%) alokacją:
1. Akcje S&P500 dividend
2. Obligacje korporacyjne (Corp Bonds USA)
3. Akcje sektora Utilities
4. Surowce
Wynik – ryzyko niższe niż w przypadku dwóch pierwszych portfeli jednak również kosztem niższej stopy zwrotu:
Strategia inwestycyjna 4 - "najlepszy" portfel inwestcyjny
Słowo najlepszy powyżej jest tutaj nieco kontrowersyjne- jest to portfel o najwyższym Sharpe ratio znaleziony za pomocą funkcji Solver.
Czym jest Sharpe ratio, czyli jak porównywać różne portfele inwestycyjne?
Jest to wskaźnik liczony na podstawie średniej stopy zwrotu ponad stopę wolną od ryzyka oraz odchylenia standardowego. Służy on do porównywania różnych portfeli inwestycyjnych, spośród których najlepszy jest ten o najwyższym wskaźniku. Im wyższa stopa zwrotu oraz im niższe ryzyko (odchylenie standardowe) tym wyższy Sharpe ratio. Istotna jest tu również stopa wolna od ryzyka – im wyższa tym słabiej będą wypadały portfele o niskich stopach zwrotu mimo niskiego ryzyka. Zachęcam do pobawienia się ze zmianą stopy zwrotu w załączonym kalkulatorze, aby zrozumieć ten mechanizm. Dodać należy, że nie jest to jedyny wskaźnik służący porównaniom różnych inwestycji (więcej tutaj).
Dodatkowe uwagi oraz rady
- Przy budowie długoterminowego portfela zwróć uwagę na korelacje pomiędzy różnymi klasami aktywów. Dobry portfel to portfel stabilny – taki na który nie musisz codziennie nerwowo zerkać. Stabilność natomiast budujesz poprzez dywersyfikację. Tu znajdziesz najważniejsze informacje na temat dywersyfikacji:
https://inwestycjedlakazdego.pl/dywersyfikacja-portfela-krotko-o-tym-jak-ograniczac-ryzyko/ - Na rynku oferowanych jest oczywiście dużo więcej instrumentów niż te podane powyżej i w kalkulatorze. Jeżeli uważasz że jakiś sektor spisze się w Twojej ocenie lepiej niż rynek to warto w niego zainwestować. Ważne jest jednak, aby taka inwestycja odbyła się najlepiej kosztem tego samego instrumentu, tj. jeżeli chcemy zainwestować sektor technologiczny w USA to powinno się to odbyć kosztem mniejszej alokacji w S&P w przeciwieństwie do np. obligacji.
- O składowych portfela można myśleć jak o warstwach – każda powinna spełniać jakiś cel. Obligacje skarbowe mogą reprezentować bezpieczeństwo, a akcje – podwyższoną stopę zwrotu. Nieruchomości natomiast mogą być dopełnieniem portfela w celu dywersyfikacji. Innym sposobem myślenia o tym jest w kontekście naszych celów: obligacje skarbowe spełniałyby funkcje inwestycji na rzeczy absolutnie niezbędne jak edukacja dzieci, podczas gdy akcje małych spółek miałyby w przyszłości sponsorować luksusowy samochód.
- Najważniejsza rzecz – nie inwestuj w aktywa o ryzyku, którego nie jesteś w stanie zaakceptować. Nigdy nie wiesz kiedy można spodziewać się kolejnego “korona-krachu” – nie zdążysz przed nim przerzucić swoich środków z akcji w obligacje.
- Tworzenie ekspozycji na poszczególne sektory to dobry sposób na zwiększenie oczekiwanej stopy zwrotu. Inwestując w jeden sektor wciąż ograniczamy ryzyko niesystemowe. Kilka sektorów wciąż tworzy dobrze zdywersyfikowany portfel bez konieczności posiadania instrumentu śledzącego cały rynek (np. ETF na S&P500).
- Jeden ETF może stworzyć już zdywersyfikowany portfel. Jak? Istnieją ETF-y inwestujące w kilka klas aktywów przy alokacji mającej zapewniać pewien poziom bezpieczeństwa. Przykładowo Vanguard oferuje kilka takich produktów w swojej serii LifeStrategy.
Kalkulator inwestycyjny oraz przyadtne linki
Kalkulator inwestycyjny:
https://drive.google.com/file/d/1OKO7zNB-fUGoCON1ZE5OwdjEXG4NulD4/view?usp=sharing
JustETF.com:
Świetna strona z dużą bazą ETFów oferująca prostą i czytelną 5-stopniową skalę ryzyka oraz średnie stopy zwrotu i odchylenia standardowe
www.justetf.com
ETFDB.com:
Podobne po powyższego z łatwo obsługiwalną porównywarką
https://etfdb.com/tool/etf-comparison/
Jak zacząć inwestować w ETF?
Większość (o ile nie wszystkie) domów maklerskich powinna oferować co najmniej kilka ETF. Osobiście używam do tego celu XTB oferującego ponad 200 różnych ETF-ów z zerową prowizją. Tak duży wybór wraz z informacjami nt. średniej stopy zwrotu oraz odchylenia standardowego dostępnych bezpośrednio w aplikacji pozwala mi na szybkie porównania oraz dużą elastyczność w budowie portfela.